نمونه‌هایی از روابط دوجانبه کشورهای‌آفریقایی با چین
آمادگی برای اجلاس آتی مجمع همکاری‌های چین و آفریقا سال ۲۰۲۱
کریس دونشایر–الیس، چاینا بریفینگ، ۱۱ ژانویه ۲۰۲۱
برگردان: طلیعه حسنی
(دانش و امید، شماره ۴، اسفند ۱۳۹۹)
وانگ یی، مشاور دولت چین و وزیر خارجه این کشور تور آفریقایی خود به پنج کشور نیجریه، جمهوری دمکراتیک کنگو، بوتسوانا، تانزانیا و سیشل را بر پایه سنت ده‌ها ساله دیدار مقامات عالی‌رتبه چینی از آفریقا در آغاز هر سال، در روزهای اول ژانویه ۲۰۲۱ انجام داد. این سنت تاریخی عمری ۳۱ ساله دارد. نکات مهم این سفر در خطوط زیر بررسی می‌شوند:
بوتسوانا۱: امضای یادداشت تفاهم ابتکار یک جاده یک کمربند
وانگ یی، وزیر خارجه چین و همتای بوتسوانایی او، لموگانگ کواپه بعد از گفتگو در گابورون، پایتخت این کشور، یادداشت تفاهم بین دو کشور جهت همکاری در ابتکار یک کمربند یک جاده (بی‌آر‌آی) امضا کردند. وزیر خارجه چین در مراسم امضای این یادداشت توضیح داد، ابتکار یک کمربند یک جاده عرصه‌ای برای همکاری‌های مهم بین المللی و دستاوردی همگانی است که چین برای جامعه بین‌المللی فراهم کرده است. این یادداشت تفاهم بر کمک به کشورهای در حال توسعه جهت تقویت ساختمان زیربنایی، درک بهتر ارتباطات، و تقویت زمینه ها و امکانات مستقل توسعه آنها تمرکز دارد.
با توافق بین دو کشور، بوتسوانا ۴۶مین کشور در آفریقا است که در همکاری های « بی‌آر‌آی» مشارکت می‌نماید، که بر حسب اتفاق مصادف با ۴۶مین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک بین چین و بوتسوانا نیز هست. «موکگویتسی ماسیسی»، رئیس جمهور بوتسوانا و «لموگانگ کواپه» وزیر همکاری‌ها و امور خارجه معتقدند که این توافق پیشرفت تازه‌ای در روابط چین – بوتسوانا است و انگیزه جدیدی برای همکاری بین دو کشور را فراهم می‌سازد.
تجارت متقابل چین – بوتسوانا
صادرات بوتسوانا به چین محصولات اولیه و واردات این کشور از چین کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای است که به عنوان ورودی در توسعه زیرساخت‌های کشور استفاده می‌شوند. افزایش واردات از چین به بازار محلی بوتسوانا جانشین واردات از دیگر کشورها شده است. صادرات منسوجات، لباس و کفش چین به بوتسوانا موجب به دست آوردن سهمی در بازار سومی توسط این کشور شده است و آن بازار آفریقای جنوبی است. تجارت دوجانبه جاری فعلی معادل ۳۰۰میلیون دلار آمریکا در سال است.
جمهوری دمکراتیک کنگو۲:
امضای یادداشت تفاهم «بی‌آر‌آی»، و بخشودن ۲۸ میلیون دلار وام
چین وام بدون بهره جمهوری دمکراتیک کنگو با موعد بازپرداخت سال ۲۰۲۰، را بخشید و برای تأمین مالی پروژه‌های زیربنایی این کشور به عنوان یک کشور آفریقای مرکزی که به ابتکار یک کمربند یک جاده پیوسته است قول داد.
وانگ یی وزیرخارجه چین گفت، پکن وام‌های کنگو به ارزش حدود ۲۸ میلیون دلار را با هدف کمک به کنگو برای غلبه بر تأثیرات کووید – ۱۹ خواهد بخشید و ۱۷ میلیون دلار هم به عنوان حمایت مالی به این کشور خواهد پرداخت. وام‌های بدون بهره تنها حدود ۵درصد وام‌های چین به آفریقا است.
وانگ در دیدار فلیکس تشیسکدی، رئیس جمهور در کینشاسا پایتخت کنگو گفت، بخش عمده این تعهد، ۱۵میلیون دلار، برای پروژه‌های توسعه‌ای هزینه خواهد شد. باقی دومیلیون دلار هم برای حمایت از هزینه‌های جمهوری دمکراتیک کنگو به عنوان رئیس اتحادیه آفریقا برای سال مالی بعد خواهد بود. چین همچنین متعهد شده است تا هزینه پروژه نوسازی ساختمان وزارت خارجه کنگو را هم پرداخت نماید. به گزارش «ابتکار تحقیقاتی چین – آفریقا» در دانشگاه جانز هاپکینز، بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۸، ج.د.ک ۵۳ وام عمدتاً برای تأمین پروژه‌های برق، حمل و نقل و معادن به ارزش دو میلیادر و چهارصد میلیون دلار از چین دریافت کرد.
تجارت متقابل چین – کنگو
در نیمه اول ۲۰۲۰، تجارت متقابل بین دو کشور به جمعاً معادل ۳ میلیارد و ۱۱ میلیون دلار افزایش یافت، که رشد ۸.۲ نسبت به سال مشابه را نشان می‌دهد. واردات چین از ج.د.ک با افزایش ۸۱/۲۰درصد سالانه به ۲ میلیارد و ۳۱ میلیون دلار، و صادرات آن به کنگو به ۷۹۸میلیون دلار رسید. ۳۲ پروژه از ۵۳ پروژه مهندسی در ج.د.ک به دست شرکت‌هایی در حال اجراست که از طرف چین تأمین مالی شده‌اند، از جمله ساختمان‌های زیربنایی در جاده‌ها، آب آشامیدنی، برق و دیگر عرصه‌های زیربنایی. صادرات کنگو به چین سوخت‌های معدنی و نفت، الوار و زغال، مس، ماهی و محصولات آبزی، و سرباره و خاکستر سنگ معدن است.
تانزانیا۳: قرارداد ۳۲/۱میلیارد دلاری راه‌آهن به چین اعطا شد
دولت تانزانیا یک قرارداد ۳۲/۱میلیارد دلاری را به دو شرکت چینی برای ساختمان ۳۴۱ کیلومتر خط آهن اعطا کرده است. بنابه گزارش رسانه‌ها، شرکت‌هایی که این خط را خواهند ساخت، شرکت ساختمانی مهندسی شهری چین، و ساختمان راه‌آهن چین هستند. این خط آهن شهر بندری دریاچه ویکتوریا موانزا را به ایساکا وصل خواهد کرد. «پالاماگامبا کابودی» وزیر خارجه تانزانیا گفت که بودجه این کار ساختمانی توسط دولت تانزانیا تأمین خواهد شد. کابودی با وانگ یی، همتای چینی خود این توافقنامه را در دیدار دو روزه وی از این کشور امضا کرد. خط موانزا-ایساکا بخشی از شبکه استاندارد راه آهن ۲۵۶۱کیلومتری است که بندر اصلی دارالسلام در اقیانوس هند را به کشورهای محصور در منطقه وصل می‌کند. در سال ۲۰۱۶، دولت تانزانیا خبر داد که با یک وام ۷میلیارد دلاری از بانک واردات صادرات چین برای این خط آهن توافق شده بود.
تجارت متقابل چین – تانزانیا
حجم تجارت دو جانبه چین و تانزانیا حدود ۴میلیارد دلار است، و چین با جمع بیش از ۷ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در تانزانیا، بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار خارجی در این کشور است. تراز تجاری به نفع چین است که شامل صادرات ماشین آلات، دیگ‌های بخار، وسایل الکترونیکی، وسایل نقلیه، آهن و فولاد به تانزاینا است و صادرات تانزانیا به چین حدود 200 میلیون دلار شامل لوازم الکترونیکی، تنباکو، ماهی و آبزیان، محصولات حیوانی و خوراک است.
نیجریه۴: ارتقای روابط برای ایجاد یک کمیته بین‌دولتی
وانگ یی، وزیرخارجه چین در طول دیدار رسمی از نیجریه در ابوجا با «جفری اونیاما» وزیر خارجه نیجریه و نیز وزرای صنعت، تجارت، سرمایه‌گذاری، حمل و نقل، هوانوردی و سلامت نیجریه گفتگو داشت. وانگ گفت که که چین همیشه برای همکاری با نیجریه اولویت قایل است و نیجریه را یک شریک عمده استراتژیک می‌داند. وی افزود، که سال ۲۰۲۱ برای روابط چین – نیجریه تعیین کننده است، و زمان مناسبی برای تشکیل کمیته بین دولتی دو کشور و تنظیم برنامه‌های سراسری برای همکاری های متقابل و تسهیل همکاری های دوجانبه است. چین آماده است تا همکاری برای نیجریه را در عرصه‌های زیربنایی، کشاورزی، سرمایه‌گذاری، مناطق آزاد تجاری، آموزش و غیره… را تقویت کند و کالاهای بیشتری را از نیجریه وارد نماید. چین از شرکت فعال نیجریه در «واردات صادرات بین‌المللی چین» و سهیم شدن در فرصت‌های توسعه‌ای چین استقبال می‌کند.
اونیاما گفت که نیجریه امیدوار است همکاری با چین در عرصه زیربنایی، آموزش، تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات، واکسن‌ها و دیگر زمینه‌ها تقویت گردند و از شرکت‌های چینی برای سرمایه‌گذاری در نیجریه برای کاهش عدم تعادل تجاری استقبال می‌کند.
بعد از گفتگوها، وزرای خارجه دو کشور یادداشت تفاهم برای ایجاد کمیته بین دولتی چین – نیجریه امضا کردند. نیجریه در سال ۲۰۱۹ یادداشت تفاهم برای پیوستن به ابتکار یک کمربند یک جاده چین را امضا کرده بود.
تجارت دوجانبه چین – نیجریه
تجارت دوجانبه بین نیجریه و چین معادل ۲۰میلیارد دلار است. از این رقم سهم صادرات نیجریه به چین معادل ۲میلیارد دلار شامل نفت و سوخت‌های معدنی، دانه‌های روغنی، پلاستیک، لاستیک، محصولات حیوانی، کشتی‌های باربری، و میوه است. صادرات چین به نیجریه شامل ماشین‌الات، تولیدات مکانیکی، تکنولوژی اطلاعات، کامپیوتر، موبایل و تکنولوژی دیجیتال است.
سیشل۵: حفاظت اقیانوس آبی*، توریسم
واوال رامکالاوان رئیس جمهور جزایرسیشل، با وزیر خارجه وانگ یی دیدار کرد. سال ۲۰۲۱، ۴۵مین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک بین چین و سیشل است. وانگ گفت که چین علاقمند است در سه زمینه حفاظت از محیط زیست سبز، اقیانوس آبی و توریسم همکاری‌ها با مزایای متقابل را تعمیق بخشد. وی افزود که چین اهمیت اضطراری قدرت مقابله جزایر کوچک در برابر تغییرات آب و هوایی را درک می‌کند. دو طرف توافقنامه اجرایی برای ایجاد مناطق کم‌کربن در همکاری‌هایی جنوب – جنوب را امضا خواهند کرد.
وانگ گفت، چین که یک کشور بزرگ دریایی هم هست، خواهان تعمیق همکاری با جزایر سیشل در عرصه پرورش محصولات دریایی، تحقیقات عملی دریایی و حمل و نقل دریایی است.
سیشل کشوری است که بر پایه توریسم بنا شده است. چین آماده است تا بعد از تحت کنترل درآوردن پاندمی، تعداد بیشتری از چینی‌ها را برای سفر به این کشور تشویق نماید.
چین ۵۰هزار دوز واکسن شینوفارم برای کووید – ۱۹ را برای سیشل فراهم کرده است. این کشور در سال ۲۰۱۸ از امضاکنندگان ابتکار یک کمربند یک جاده چین است.
تجارت متقابل چین– سیشل
تجارت متقابل بین چین و سیشل حدود ۶۵میلیون دلار است که بخش عمده آن صادرات چین از جمله محصولات الکترونیک، کاغذ، تنباکو، مبلمان، چوب، پلاستیک و کشتی‌های باربری است. و سیشل ماهی و محصولات دریایی به چین صادر می‌کند.
مجمع همکاری‌های چین – آفریقا، تجارت آزاد آفریقا، و تحولات جاری روابط چین – آفریقا
سال ۲۰۲۱، بیستمین سال تشکیل مجمع همکاری چین – آفریقا (FOCAC) است و پایان اولین بیست سال برنامه تحولات چین – آفریقا می‌باشد. تمام کشورهای آفریقایی به جز اسواتینی عضو این مجمع هستند، و نشست اجلاس هر سه سال یک بار برگزار می‌شود. امسال این مجمع در سنگال برگزار خواهد شد.
به گفته وانگ وزیرخارجه چین، اولویت‌های اجلاسِ امسالِ مجمع «سه عرصه همکاری برای واکسن، بهبود اقتصادی، و توسعه تحول‌پذیر» است. سفر هفته اخیر وی برای کمک به فراهم کردن زمینه‌های لازم جهت تعهدات مشخص در این زمینه‌ها بود. نقش و نفوذ چینی ها در آفریقا بی‌سابقه است و به اهداف قابل توجهی دست یافته‌اند.
در سال ۲۰۲۰، امور مربوط به بیماری کووید – ۱۹، شامل پیشگیری، درمان و توزیع واکسن – و صدمات اقتصادی ناشی از آن، مهمترین عرصه مورد توجه همکاری‌های چین – آفریقا بوده است و پروژه ماندگاری به عنوان بخشی از برنامه بهداشت جاده ابریشم به اجرا درآمده است. مناسبتی که مورد توجه غرب قرار نگرفت، مراسم فوق‌العاده برای افتتاح مقر جدید «مرکز کنترل بیماری‌های آفریقا» بود که در آدیس‌آبابا در اتیوپی، برگزار شد. پروژه‌ای ۸۰میلیون دلاری که چین هزینه آن را پرداخت.
در رابطه با اتهام «تله وام»، باید یادآور شد که وانگ گفته است که چین با دوازده کشور آفریقایی موافقت نامه های تعلیق خدمات بدهی را امضا کرده است و معافیت وام‌های بدون بهره که موعد بازپرداخت‌شان رسیده را برای ۱۵ سال دیگر تمدید کرده است.
چین همچنین در صحنه اقتصادی و تجاری آفریقا فعال بوده است. علاوه بر سفر وانگ، اول ژانویه «توافقنامه تجارت آزاد چین و موریس» به اجرا گذاشته شد. تصویب این معامله که اولین توافق تجارت آزاد چین با یک کشور آفریقایی است هم‌زمان با راه اندازی «منطقه تجارت آزاد قاره‌ای آفریقا» است.
«منطقه تجارت آزاد قاره‌ای آفریقا»، از نظر تعداد کشورهای شرکت‌کننده از زمان تشکیل سازمان تجارت جهانی بزرگ‌ترین در جهان است. تمام کشورهای آفریقایی بجز اریتره که با کشور همسایه خود اتیوپی در مواردی اختلاف دارد، این توافقنامه را امضا کرده‌اند. انتظار می‌رود مسایل مربوط به اریتره هم در سال آتی حل و فصل شود. این توافق، برای فراهم ساختن امکان دسترسی به بازارها، محصولات و خدمات در سرتاسر قاره، همه اعضا را ملزم به حذف تعرفه از ۹۰درصد محصولات می‌سازد.
چنانچه در نقشه شبکه راه آهن تانزانیا در بالا به عنوان یک نمونه دیده می‌شود، چین با استفاده از پروژه‌های ارتباطاتی خود، که 20درصد از کل پروژه‌های این کشور در آفریقا است، پروژه‌های صنعتی و انرژی خود در داخل چین را با پروژه‌های زیرساختی‌اش در امتداد خط ساحلی به‌هم متصل می‌نماید.
اما، چین تنها در پروژه‌های زیرساختی سرمایه‌گذاری نمی‌کند، بلکه فعالیت‌های تولیدی را هم به آنجا منتقل می‌کند. شرکت‌های چینی در ۱۲۸ پروژه صنعتی در نیجریه، ۸۰ تا در اتیوپی، ۷۷ تا در آفریقای جنوبی، ۴۸ تا در تانزانیا و ۴۴ تا غنا سرمایه‌گذاری کرده‌اند. به نظر می‌آید که توسعه آفریقا آسان‌تر از توسعه اراضی شمال غربی خود چین باشد، و این به روند افزایش هزینه نیروی کار در چین هم ارتباط می‌یابد.
توضیحات مترجم
۱. بوتسوانا: پایتخت: گابورون. جمعیت دو میلیون نفر. محصور در خشکی. مستعمره سابق بریتانیا. تاریخ استقلال ۳۰ سپتامبر ۱۹۶۶.
۲. جمهوری دموکراتیک کنگو: پایتخت: کینشاسا. جمعیت ۸۹میلیون نفر (۱۶مین کشور پرجمعیت جهان و ۴مین در آفریقا، با نام قدیم زئیر). مستعمره سابق بلژیک. تاریخ استقلال: ۳۰ ژوئن ۱۹۶۰.
۳.تانزانیا: جمهوری متحد تانزانیا، پایتخت: از سال ۱۹۹۶ پایتخت رسمی تانزانیا از شهر ساحلی و بزرگ دارالسلام به شهر دودوما تغییر کرد. جمعیت: ۵۹٬۷۳۴٬۰۰۰ نفر. مستعمره سابق بریتانیا. تاریخ استقلال: ۹ دسامبر۱۹۶۱. متشکل از دو بخش تانگانیکا و جمهوری خلق زنگبار.
۴. جمهوری فدرال نیجریه. پایتخت: آبوجا. جمعیت: ۲۰۵میلیون نفر، پرجمعیت ترین کشور آفریقا، ۴۴درصد از جمعیت مسلمان، ۴۶درصد مسیحی. دهمین کشور صادرکننده نفت در جهان و بزرگ‌ترین در آفریقا. مستعمره سابق بریتانیا. تاریخ استقلال: اول اکتبر ۱۹۶۰.
۵. سیشل: کوچک‌ترین کشور قاره آفریقا، جزیره‌ای در اقیانوس هند، پایتخت ویکتوریا، جمعیت ۹۸هزار نفر، مستعمره سابق فرانسه و بریتانیا. تنها کشور آفریقایی با شاخص توسعه انسانی با درجه بسیار بالا.
۶. اقیانوس آبی، پروژه‌ای جهانی برای حفاظت اقیانوس‌ها از آلودگی و تخریب اکوسیستم آنها است.